Van denker tot denker: Jan Sleutels

Terwijl ik stond te wachten in het gebouw van Wijsbegeerte van de Universiteit Leiden kwam er een man met grijze krullen op me af: Jan Sleutels, onderzoeker en hoogleraar Metafysica.
“Ik heb een lange vergadering achter  de rug,’ zei hij. ‘Vind je het goed als we buiten gaan zitten? Dan kan ik een sigaartje roken.”
Ik zou het niet durven om een man zijn pleziertje af te nemen na zoiets verschrikkelijks als vergaderen, dus stemde ik toe. En wat bleek? Jan Sleutels is niet alleen een filosoof, hij is ook een bricoleur.

Een wat?

Voor de mensen zoals ik die alleen onderbouw-Frans hebben gekregen: een bricoleur is een knutselaar, een doe-het-zelver. Sleutels: “Ik houd van knutselen. Niet alleen met denkbeelden, maar ook met de computer of cement en hout. Geef mij maar iets om te bouwen en ik doe het. Filosofie is voor mij de ultieme Spielerei. Je hebt een arsenaal aan gedachten, denkbeelden en redeneringen, wat zo omvangrijk mogelijk moet zijn. En daar ga je dan mee spelen. Je kunt het vergelijken met een kind dat een doos met lego krijgt en verrukt aan de slag gaat. Dan heb je iets gemaakt, kijk je er even naar, breek je het af en verander je het weer. Dat zit in mij. Ik denk dat het iets mens-eigens is.”

Die Philosophie macht traurige Leute

Maar als Jan Sleutels zo van knutselen houdt, op allerlei manieren, waarom heeft hij dan specifiek voor de studie filosofie gekozen? Sleutels: “Ik wist niet wat ik moest kiezen. Op het gymnasium leerde ik dat filosofie de moeder is van alle wetenschappen. Ik nam mij voor: ik ga een jaar filosofie studeren om bij die moeder van alle wetenschappen een betere keus te kunnen maken.”
Hoewel hij het in eerste instantie een hekel had aan de rare, achterhaalde oude filosofische theorieën heeft hij het toch afgerond en is uiteindelijk docent aan de Universiteit van Leiden geworden. Dat betekent echter niet dat filosofie alleen maar pret is. Sleutels is er wel eens door teleurgesteld: “Soms ben je bezig met het uitwerken van een theorie of het doordenken van een bepaald probleem en weet je er zoveel van dat je beseft: het maakt allemaal geen donder uit. Je kunt duizenden verschillende kanten op en overal zijn fundamentele bezwaren aan te brengen. Wat moet je dan? Het is waarschijnlijk waar wat Schopenhauer beweerde: ‘Die Philosophie macht traurige Leute.’”
Gelukkig is het niet alleen maar ontmoedigend. “Het kan anderzijds ook iets dankbaars hebben. Je kunt namelijk alles relativeren op die manier, ook tegenspoed. Toch is het een valkuil, want je kunt kleurloos worden. Ik probeer die valkuil te vermijden of ik daarin succesvol ben dat moeten anderen maar beoordelen.”

WikiLogics

Eén van de collegereeksen die Jan Sleutels in Leiden geeft, heet ‘WikiLogics’: “Het gaat over de vraag of onze manier van denken verandert onder invloed van veranderende communicatiemedia. Bijvoorbeeld internet, maar je kunt ook denken aan oude media zoals de drukpers. Eén van de manieren waarop ik dat aanpak is door met studenten in kaart te brengen wat de verschillende epistemologische deugden zijn die horen bij bepaalde tijdperken. Deugden zijn dingen waarin je kunt excelleren. Een voorbeeld daarvan is belezenheid, een deugd die bij mijn tijd hoort, maar die misschien helemaal niet meer van deze tijd is. Origineel en innovatief zijn wordt tegenwoordig hoog geprezen, maar dat was eeuwen geleden heel anders.”
Sleutels zou er graag een boek over willen schrijven. “Er is veel aandacht voor in de media, bijvoorbeeld: hoe slecht is de computer voor kinderen? Is Google making us stupid? De filosofie begint op dit punt pas net wakker te worden, vind ik.”