Je hebt een leestoets Frans. Of je weet niet wat dat woord in het Engelse boek dat je aan het lezen bent betekent. Wat het ook is, je kijkt in het woordenboek. Bladeren, bladeren totdat je bij de a/b/c/etc. bent gekomen en voila, je weet wat het betekent. Toch? Of is het eigenlijk niet zo simpel?
Het is niet zo simpel en ik zal het uitleggen (of althans een poging doen). Er bestaat zoiets als een betekenaar en daarnaast is er ook nog een betekende. Betekenaren zijn willekeurig. In het Nederlands heet een boom ‘boom’ (‘Dat meen je niet!’), maar in het Engels ’tree’. We hadden het net zo goed ‘oeloewoeloe’ kunnen noemen, dat maakt niet uit. Het woord zegt eigenlijk niets over het concept. De naam die je het geeft, is dus de betekenaar en waarnaar verwezen wordt, is de betekende, dus het concept zelf.
Dit heb ik (weer helaas!) niet zelf bedacht, maar is een principe wat naar voren komt in het poststructuralisme, een literatuurbenadering. De betekende is eigenlijk een spel van betekenaren en als voorbeeld wordt het woordenboek genoemd.
Stel, je wil weten wat het woord ‘meander’ betekent (ik sloeg even het woordenboek op een willekeurige pagina open). In mijn woordenboek staat dat dit ‘kronkelende lijn’ betekent. Hmm oké. Maar wat betekent ‘kronkelend’ dan? En wat is een ‘lijn’? ‘Kronkelend’ staat er niet in, maar wel ‘kronkelig’: met kronkels. Maar wat zijn ‘kronkels’? Een ‘kronkel’ is: herhaalde kromming. Maar wat houdt ‘kromming’ in?
En zo ga je maar door en door. De ene betekenaar wordt voor de andere ingewisseld en wordt beschreven door andere betekenaren, zodat je eigenlijk nog steeds niet weet waar je aan toe bent. Natuurlijk, je weet wat een ‘lijn’ is en uiteindelijk zul je wel doorkrijgen wat het nou ongeveer betekent, maar dat is het probleem eigenlijk: het is ongeveer. Je kunt niet precies uitleggen wat een boom is. Je moet altijd gebruik maken van andere betekenaren.
Denk daar maar eens aan de volgende keer dat je een woordenboek openslaat (‘Nee, Laura, dat doen ze in deze tijd niet meer. Ze zoeken het op internet, wat denk jij dan?).