Een woordenboek is zo makkelijk nog niet

Je hebt een leestoets Frans. Of je weet niet wat dat woord in het Engelse boek dat je aan het lezen bent betekent. Wat het ook is, je kijkt in het woordenboek. Bladeren, bladeren totdat je bij de a/b/c/etc. bent gekomen en voila, je weet wat het betekent. Toch? Of is het eigenlijk niet zo simpel?

Het is niet zo simpel en ik zal het uitleggen (of althans een poging doen). Er bestaat zoiets als een betekenaar en daarnaast is er ook nog een betekende. Betekenaren zijn willekeurig. In het Nederlands heet een boom ‘boom’ (‘Dat meen je niet!’), maar in het Engels ’tree’. We hadden het net zo goed ‘oeloewoeloe’ kunnen noemen, dat maakt niet uit. Het woord zegt eigenlijk niets over het concept. De naam die je het geeft, is dus de betekenaar en waarnaar verwezen wordt, is de betekende, dus het concept zelf.

Dit heb ik (weer helaas!) niet zelf bedacht, maar is een principe wat naar voren komt in het poststructuralisme, een literatuurbenadering. De betekende is eigenlijk een spel van betekenaren en als voorbeeld wordt het woordenboek genoemd.

Stel, je wil weten wat het woord ‘meander’ betekent (ik sloeg even het woordenboek op een willekeurige pagina open). In mijn woordenboek staat dat dit ‘kronkelende lijn’ betekent. Hmm oké. Maar wat betekent ‘kronkelend’ dan? En wat is een ‘lijn’? ‘Kronkelend’ staat er niet in, maar wel ‘kronkelig’: met kronkels. Maar wat zijn ‘kronkels’? Een ‘kronkel’ is: herhaalde kromming. Maar wat houdt ‘kromming’ in?

En zo ga je maar door en door. De ene betekenaar wordt voor de andere ingewisseld en wordt beschreven door andere betekenaren, zodat je eigenlijk nog steeds niet weet waar je aan toe bent. Natuurlijk, je weet wat een ‘lijn’ is en uiteindelijk zul je wel doorkrijgen wat het nou ongeveer betekent, maar dat is het probleem eigenlijk: het is ongeveer. Je kunt niet precies uitleggen wat een boom is. Je moet altijd gebruik maken van andere betekenaren.

Denk daar maar eens aan de volgende keer dat je een woordenboek openslaat (‘Nee, Laura, dat doen ze in deze tijd niet meer. Ze zoeken het op internet, wat denk jij dan?).

39 Comments to “Een woordenboek is zo makkelijk nog niet”

  1. Je hebt zojuist de hele wereld op zijn kop gezet geloof ik… *pakt een kopje thee maar probeert er niet aan te denken wat dat kopje en die thee eigenlijk is*

  2. Ik open bijna dagelijks nog m’n woordenboeken. Nuttige aankoop, nouja, die voor Nederlands en Engels dan :P Leuke van het woord lijn is dat er 11 betekenissen in mijn woordenboek voor staan, waarvan eentje ‘rimpel’/’plooi’ is, en in combinatie met de kronkeling wordt het dan een beetje dubbelop. *zoekt pleonasme op* Helaas, toch internet nodig, want het staat er niet in, misschien toch niet zo’n goede aankoop xD

  3. Op de middelbare school (ik deed een tweetalige opleiding) hadden we een Engels woordenboek (zoals je hier Nederlandse woordenboeken hebt) die we móesten gebruiken. Als je daar in opzocht wat ‘Tree’ was, kreeg je zo’n beschrijving van ‘A thing in nature with branches and leaves, that gives off a nice shade when you’re sitting in the park’. Nouja, die laatste zin niet, maar je snapt wat ik bedoel.

    Die vond ik cool. Dat woordenboek. Daarbij, er zaten plaatjes in van een naakte vrouw en een naakte man (om het lichaam te beschrijven) en dat is natuurlijk reuze-interessant voor brugpiepers. Giebel.

  4. Ik vraag me af waar jij toch altijd met je hoofd zit en zulke dingen verzint haha. Je hebt trouwens wel gelijk…

  5. Dit zou een never ending story kunnen zijn. :-)
    Ik word al naar bij het idee dat ik een woord opzoek en dat ik dan maar blijf doorzoeken naar de betekenaren.

  6. Ok…dat was ingewikkeld stof voor op de vroege vrijdagochtend…maar wel leuk :D

  7. En daarom gebruik ik dus veel en veel liever een digitaal woordenboek!

  8. Heerlijk, zo’n lesje op de laatste vakantiedag :) Ik heb het helemaal officieel gehad vorig jaar, bij pragmatiek, met meneertje De Saussure en zijn franse ‘signifié’ en ‘signifiant’… om het even nog inwikkelder te maken, haha. Stiekem vond ik het eigenlijk heel erg leuk, zo zemelen over details in de taal.

  9. Dat heb ik heel vaak met de kleuren. Waardoor weet je dat rood ook echt rood is? Want er is geen omschrijving voor ;-)

  10. Leuk dat je dit schrijft. Ik heb namelijk voor m’n eerste vlog een brief geschreven naar Van Dale (ja, je inspireert me met die brieven van je en ik was nieuwsgierig) met de vraag over een definitie van een woord en dat deze vaag is.

  11. Toen ik ongeveer 12 jaar oud was, wou ik in de woordenboek opzoeken wat nu eigenlijk een ‘zakdoek’ was. Daarbij stond: ‘neusdoek’. Hm, nog niet duidelijk, dus zocht ik ‘neusdoek’ op. Weet je wat daar stond? ‘Zakdoek’.

    verwarrend!

  12. Nee, ik heb ‘m gisteren pas op de post gedaan. Waarover ging jouw brief dan?

    En ik blijf sowieso volhouden tot ik een antwoord krijg.

    • Voor mijn serie ‘Laura’s brieven’ met onder andere de vraag wat de criteria zijn om een woord toe te voegen aan het woordenboek en de criteria om een woord eruit te halen.

  13. Oooooo taalkunde aaaah flashback ;)

  14. Wij hebben niet eens een woordenboek thuis, ik moet inderdaad alles opzoeken op het internet :P (en dat vaak niet eens zo heel handig)

  15. Ik weet nog van het vwo dat wij ons woordenboek erbij mochten houden als we een tekst moesten vertalen voor Latijn. Toch maakte je dan nog fouten, want als je het woord niet kende, kon je het ook niet vinden in je woordenboek. Mijn docent zei dan tegen ons “een groot boek, is een groot kwaad” en misschien is dat nog niet zo’n gekke uitspraak.

  16. Een woordenboek? Wat is dat? ;)

  17. Jeetje, zo duurt een woord opzoeken wel heel erg lang ;) Misschien kun je woorden niet helemaal exact uitleggen, maar gelukkig kun je ze wel begrijpen. Dat is tenminste iets, toch?

  18. Hahah, true :’). Dat doe ik soms ook wel.. Eigenlijk gebruik ik nog steeds woordenboeken, vooral voor lees toetsen van Frans. Daar ben ik slecht in dat ik daar echt iets aan moet doen, anders zit ik daar alleen maar woordjes op te zoeken in plaats van de opdrachten te maken :’D.

  19. Wat een interessante gedachte! Zo heb ik er eigenlijk nog nooit over na gedacht..

  20. Het doet mij denken aan kleine kindjes die op gegeven moment beginnen te vragen waarom dingen zijn zoals ze zijn. En maar blijven doorvragen natuurlijk. Ja, leg dat dan maar eens uit allemaal.

  21. Lastig lastig die woordenboeken op de middelbare school. Zeker ook als de de verkeerde ( NL – Duits oid) meenam terwijl je (duits – NL) nodig had ;)

  22. Weer een zekerheid minder in ons leven: woorden die dus niet echt betekenen wat ze zijn (als ik alles goed begrepen heb?)

    • Nou ja, eigenlijk zou je misschien niet eens van betekenis kunnen spreken in de zin dat de betekenis steeds wordt uitgesteld (en het wordt uitgesteld omdat je van betekenaar naar betekenaar gaat zonder dat je er nou écht achter komt wat het betekent).

  23. Pfff… lang geleden dat ik die woordenboeken van binnen heb gezien!

  24. nou dat vind ik ook. Waarom heet een boom een boom? en een lepel een lepel…
    zo kan ik dus uren door blijven gaan…. ik heb denk ik ook een kronkel in mijn hoofd

  25. Hè, ik vond mijn leven al zo ingewikkeld, en nu blijkt het nóg ingewikkelder te zijn :(

    Maar om deze redenen pleit ik al jaren voor telepathie.

  26. EIGENLIJK is elk boek een woordenboek, alleen al om het feit dat er woorden in staan.

    Maar even on-topic: Onleesbare dingen, woordenboeken. Veel te kleine letters. En Groot-letter woordenboeken zijn moeilijk zwaar.

  27. Ik ben zo blij dat ik nooit meer over dit soort dingen hoef na te denken :’)

  28. Jeetje, zo is het inderdaad heeeel vaag, zo’n woordenboek :p

  29. Haha die laatste zin is zo waar. Ik gebruik echt nooit meer een woordenboek maar zoek alles op internet op,

  30. Of een elektronisch woordenboek, in de zoekbalk het woord intypen en je bent er zo. Gaat sneller dan in een woordeboek bladeren. Alleen zijn ze wat duurder. Helaas..

  31. Geweldig artikel! Soms heb ik dat wel eens, dan leg ik uit wat iets betekend maar dan snapt men de woorden die ik daarvoor gebruik niet.

Leave a Reply to Daan