Via mijn broer kwam ik in aanraking met de filosoof Ger Groot. Groot was namelijk de docent van mijn broer en ik had ook al een aantal stukken van hem in de nrc.next gelezen. Genoeg reden dus om hem te interviewen. Het is een man van vele plaatsen, want hij woont in Brussel, maar werkt aan de universiteit in Rotterdam en Nijmegen. Ik interviewde hem uiteindelijk in zijn pied-à-terre in Amsterdam.
Publieksfilosofie
Toen Ger Groot begon met filosofie studeren, in de jaren zeventig, was filosofie iets wat eigenlijk alleen aan de universiteiten werd gedoceerd. Gaandeweg is filosofie bekender geworden bij een groter publiek in Nederland. “Dat zou je publieksfilosofie kunnen noemen. Dat gebeurde ook via de journalistiek. Ik was in zekere zin één van de eersten die dat deed. Je hebt nu de maand van de filosofie en God mag weten wat allemaal. Soms merk ik wel dat interviewers, bijvoorbeeld bij de radio, vinden dat ze hun luisteraars toch even moeten uitleggen wat voor vreemds dat is, de filosofie. Maar opgetrokken wenkbrauwen kom ik niet tegen.”
Het vraagstuk van de religie
Eén van de zaken waar Ger Groot vaak over schrijft en denkt, is het vraagstuk van de religie. Hoe moet je begrijpen dat mensen in een wereld die helemaal ontmythologiseerd en onttoverd is en zogenaamd wetenschappelijk is geworden tóch religieus blijven op de één of andere manier? “Als ik een reëel probleem als dit tegenkom, probeer ik ten eerste gewoon te observeren wat ik zie of wat ik mij herinner uit mijn eigen jeugd of familie. Ten tweede kijk ik natuurlijk naar datgene wat ik erover heb gelezen in de afgelopen decennia. Vervolgens probeer ik erover na te denken en een oplossing te vinden. Daar komt dan op een bepaald moment een tekst uit.”
Literatuur en filosofie
Ger Groot heeft voor de Groene Amsterdammer geschreven, maar schrijft op het ogenblik voor Trouw en het NRC Handelsblad. Religie is niet het enige wat hem interesseert. Ook de verschillen en overeenkomsten tussen literatuur en filosofie is iets waar hij zich mee bezig houdt. “Filosofie spreekt in algemene begrippen en literatuur altijd in singuliere gevallen. Dat zijn twee verschillende logica’s. Maar die hebben wel iets met elkaar te maken, want de filosofie kan zich niet alleen maar blijven ophouden in de abstracte algemeenheid. Dan gaat het op een bepaald moment nergens meer over. En in literatuur spelen ook altijd impliciet binnen die personages en hun specifieke situaties ethische kwesties. Het zijn verschillende logica’s, ze zijn niet tot elkaar te herleiden, maar het inzicht zit op het punt waar ze elkaar raken.”
Schizofrene situatie
Onze huidige fase van de beschaving omschrijft Ger Groot als een schizofrene situatie. Aan de ene kant hebben we een overmaat aan rationaliteit, maar tegelijkertijd ook een overmaat aan emotionaliteit. ‘Dat zijn de Verlichtingstraditie en de Romantische traditie. Die twee zijn uit elkaar gegaan ergens in de loop van de moderniteit. Mijn inzet van de filosofie zou zijn dat die twee weer bij elkaar gebracht moeten worden, zodat ze elkaar kunnen beperken of nuanceren. De Romantische traditie moet laten zien dat er nu eenmaal altijd een rest of een diepte is die zich niet volledig laat beheersen. Maar de Verlichting laat dan weer zien dat het idee van de emotie, die heel sterk is in deze cultuur geworteld zijn geraakt, extreem en zelfs gewelddadig kunnen worden wanneer ze aan zichzelf worden overgelaten. Dus in die zin moeten die twee elkaar begrenzen. Eén van de grote problemen van de huidige cultuur is dat ze los van elkaar zijn gemaakt en allebei op hol geslagen zijn.”
Wat kunnen we daar zelf aan doen? Dat vereist een zeker inzicht. “Je zult bijvoorbeeld moeten leren inzien dat pijn er altijd zal zijn. En dat het streven naar geluk moet onderkennen dat honderd procent geluk een illusie is. Uit dat feit moet je bepaalde consequenties trekken, namelijk dat er een grens is aan naar dat streven ernaar en dat de frustratie ervan onontkoombaar is. Als je dat inziet, als je dat ervaart, dan word je een stuk minder opstandig op het moment dat je je in je geluk gedwarsboomd voel.”
Boeken en krantenartikelen
Het lijkt me fijn om Ger Groot als docent te hebben. Hij praat dusdanig rustig dat ik gewoon kan meeschrijven met wat hij zegt en wat hij vertelt is interessant, maar niet zo moeilijk dat ik het niet kan bevatten. Helaas is dat niet voor iedereen mogelijk, maar niet getreurd: er zijn nog altijd zijn boeken en stukken in de krant.
